2020’nin Şubat ayının ilk haftasında Van’da meydana gelen 2 Çığ Düşmesi felaketinde, 41 kişinin hayatını kaybetti. Bu elim kazanın ardından “çığ” gerçeği ile yüzleşmek ve hakkında merak edilen onca soruya yanıt bulmak isteyen herkes için “çığ nasıl olur ve hayatta kalmanın herhangi bir yolu var mıdır?” ve çığ ile ilgili bilinmesi gereken en önemli başlıkları derlemeye karar verdim. Bu yazımda kar ile ilişkili outdoor aktiviteleri seven herkesin bilmesi gereken, hayatta kalmaya yardımcı önlem ve bilgileri bulacaksınız…
- REKLAM -
Okumak için tıklayın! : Karda Kamp Yapmak!
Karda kamp yapmak, tırmanış, doğa yürüyüşü, snowboard ve kayak başta olmak üzere tüm kar sporları ile ilgili herkesin çığ düşmesi, çığ oluşumunu tetikleyen unsurlar, çığ oluşumu ile birlikte neler yapmaları gerektiği ve olası içinde bulundukları bölgelerin potansiyel çığ riski taşıyıp taşımadığı çok doğru analiz edebiliyor olmaları önemlidir. Bugüne dek meydana gelmiş çığ felaketlerinin tamamına bakarak söylenebilecek en üzücü gerçek; çığ düşmesi vakalarına yakalanan insanların çoğunun dengesiz kar yamaçlarında ya da bu yamaçların altında gezdiği ve çığ oluşumunu tetikledikleridir. Tipik çığ düşmesi kurbanları genellikle sporlarında çok yeteneklidir, ancak çığlarla başa çıkmak için çok az bilgi veya beceriye sahiptir.
Çığ Düşmesi
Öncelikle işin ciddiyetinin anlaşılması açısından biraz sert bilgiler vereyim. Bir çığ saatte 190 km.’ye kadar hızlı gidebilir, bu hız sizi ağaç ve kayalara kolayca sürükleyebilecek, uçurumların üzerinden çekebilecek bir güç oluşturur. Çığ ölümlerinin yaklaşık üçte biri travmanın sonucudur. Travmadan kurtulursanız, vücudunuzu kaplayan beton gibi bir kütle ile uğraşmanız gerekir. Toz kar, yokuş aşağı kaymanın sürtünmesinden ısınırken, hafifçe erir ve sonra etrafınızda katı bir şekilde yeniden donar. Bu kabuğun ağırlığı genellikle nefesinizin kesilmesine neden olacak büyüklüktedir. Eğer kar durmadan ve yeniden donmaya başlamadan evvel güvenli bir nefes alanı oluşturabilirseniz hayatta kalma şansınız artacaktır.
Kar altında, güvenli bir nefes alanı içinde kaldığınız andan itibaren zamana karşı yarış başlar. Çoğu insan kar altında 30 dakikadan fazla yaşayamaz, bu nedenle çığ tehlikesi olabilecek yerlerde yapılan her türlü aktivite içindeki kişilerin ciddi önemle alması ve hazırlıklı olması gerekmektedir. Bilmekte yarar var ki, çığ ölümlerinin yaklaşık% 70’i boğulmadan kaynaklanmaktadır. Çığ Felaketine yönelik en iyi savunma, kar koşullarının ve arazinin nasıl okunacağını bilmek ve tehlikeli durumlardan tamamen kaçınmaktır.
Okumak için tıklayın! : Kış Kampı Yaparken Dikkat Edilecekler!
Çığ Nedir? Ve Nasıl Oluşur?
Çığ, genellikle bitki örtüsünden yoksun engebeli, dağlık ve eğimli arazilerde, vadi yamaçlarında tabakalar halinde birikmiş olan kar kütlesinin iç ve/veya dış kuvvetlerin etkisi ile başlayan bir ilk hareket sonucu, yamaçtan aşağıya doğru hızla kayması olarak tanımlanır. Kar tabakaları birbirlerinden farklı özelliklerdedir. Bu nedenle, oluşacak çığ, bazen bir kar katmanının başka bir kat kütlesi üzerinden kayması ya da üzerindeki tüm katmanlarla birlikte kar kütlesinin bir bütün olarak kayması sonucunda meydana gelir.
Farklı hava koşulları, fırtına ve/veya ısı değişiklikleri sonucunda kar örtüsü oluşur. Oluşan kar tabakaları koşulların etkisiyle iyice oturabilir ya da hem güçlü, hem zayıf kar katmanları oluşabilir. Yeni yağan kar eski tabakaya sıkıca yapışarak, bütün bir kar örtüsü yaratabilir ama apayrı, kendi içinde sağlam bir levha oluşturup, alttaki katmanla gevşek bir bağı da olabilir.
Gevşek Kar Çığları, adı üzerinde kar kütlesinin içinde çok az ya da hiç bağ olmadığı durumlarda oluşur. Gevşek kar çığları genellikle yüzeye yakın bir noktada ya da yüzey üzerinde başlar. Kütle harekete geçip yokuş aşağı ilerledikçe daha fazla kar ve momentum toplar, ilerlediği hat üzerinde genellikle üçgen şekilli bir yol oluştururlar. Gevşek kar çığları kuru veya ıslak karda kış veya yaz aylarında ortaya çıkabilir. Kışın gevşek kar çığları genellikle kar fırtınası sırasında ya da sonrasında meydana gelir. Daha sıcak aylarda ise genellikle erime ya da yağmur sonucu oluşur. Her iki tip de tehlikeli olabilir.
Slab (Levha/dilim) Çığları, en tehlikeli türlerden biridir. Kar tabakasının altındaki katmanlardan koptuğu ve yokuş aşağı kaydığı çığ tipidir. Çoğu dağcılar ve yürüyüş yapanlar bu çığa yakalanır.
Levha diye de bilinen Slab çığları, kuvvetli rüzgar ve kar fırtınasına bağlı kar tabakasının birikmesi ardından oluşur. Hava olayları sonrası bazı kar katmanları yerleşir ve güçlenirken, diğerleri zayıflar. Zayıf katmanlar genellikle grenli veya kabarıktır, böylece diğer katmanlar bunlara yapışamaz. Bir levha olarak adlandırılan üst kar tabakası, alttaki tabakaya iyi bağlanmadığında ve genellikle bir kayakçı veya dağcı olan bir tür tetikleyici tarafından rahatsız edildiğinde bir çığ oluşur. Gevşek kar çığlarının yaptığı gibi, yüzeydeki bir noktadan başlamak yerine, levha çığları genellikle katmanın üstünden geçen bir kırık çizgisinde daha büyük ve daha derin başlar.
Çığ Düşmesi ve Oluşumuna Katkı Sağlayan Faktörler
Çığ oluşumu birçok faktöre bağlı gelişmektedir. Bu faktörlerin ne olduğunu bilmek, ilgili bölgeye gidip gitmeme, uzaklaşıp uzaklaşmamak gibi kararların alınmasında da önemli rol oynar. Türkiye’de 1000-1200 m ve üzeri yükseklikteki kesimler önemli oranda kar yağışı alır ve güçlü rüzgara maruz kalırlar. Bu rüzgârlar, yüzeydeki karı alıp taşır, çevresinde döndürüp yamaçlara ve diğer topografik oluşumlar üzerine depolayarak, saçaklar ve kar kümelerini oluştururlar. İşte tam da bu noktada arazinin önemi devreye girer. Araziye ait bilgilerin doğru analizi ile olası bir çığ olayı ile karşı karşıya olunup olunmayacağını tahmin etmek mümkündür.
1- Arazinin Eğim Açısı – Yamaç Eğimi…
Karda outdoor aktiviteler sırasında kayak yaparken veya tırmanırken eğim açılarına dikkat edin, çünkü çığlar en sık 30 ila 45 derece arasındaki eğimlerde görülür. Bir yamacın eğimini sadece bakarak tahmin etmek zordur; birçok pusulada olan klinometre (eğim ölçer) cihazı bu işte kullanılabilir.
2- Arazinin Yönü- Yamaç Yönü…
Eğim yönü yani yamacın hangi yöne baktığı ne oranda rüzgara maruz kaldığı ve güneş aldığı ile ilgili ipucu verir. Güney cepheli yamaçlar, daha fazla güneş alır, dolayısıyla kar, kuzey cepheli yamaçlara oranla daha hızlı oturur ve sertleşir. Bu nedenle kış aylarında güney cepheli yamaçlar daha güvenlidir.
İlkbahar ve yaz aylarında ise güney cepheli yamaçlar gevşek kar çığları yaratabilme potansiyeline sahiptirler. Bu nedenle ilkbahar ve yaz aylarında kuzey cepheli yamaçlar daha güvenlidir.
Etüt edilmesi gereken bir diğer ipucu da rüzgarın yönü ile ilgilidir. Yoğun rüzgar alan yamaçlarda fazla kar rüzgâr tarafından süpürülür, yamaç yüzeyinde kalan kar ise yine rüzgarın etkisiyle bastırılır. Bu nedenle rüzgar cepheli yamaçlar, rüzgar almayan yamaçlara oranla daha güvenlidir.
Rüzgar almayan yamaçlardaki kar yüzeyde kalarak birikir. Kar yığınları oluşan yamaçlarda çığ tehlikesi vardır.
3- Arazinin Özelliklerine Göre Olası Tehlikeler…
Tıpkı erozyon gibi çığ tehlikesinin de oluşmaması için bitki örtüsü ve ağaçlandırma önem taşır. Ot ve düz kaya yüzeyleri ile kaplı pürüzsüz yamaçlar üzerine yığılan kar tabakasını uzun süre tutamaz ve karın üzerinden akacağı kaygan-pürüzsüz bir zemin oluştururlar. Oysa ağaçlarla çevrili kayalık yüzeyler, kar tarafından tamamen kaplanana kadar, adeta bir sabitleyici rol üstlenir, ancak tamamen kaplandıktan sonra zayıf noktalar oluşabileceği için dikkatli olunmalıdır.
Ayrıca dış bükey formlu yamaçlarda kar kütleleri dengesiz yapılarıyla içbükey formlu bir yamaca oranla daha çok çığ riski taşır.
İçinde bulunulan coğrafyanın özelliklerini okumayı öğrenmek olası bir çığ felaketi ile karşılaşma riskini önceden keşfetmeyi sağlar. Bu nedenle outdoor faaliyetler sırasında mutlaka çevrenizi inceleyin. Eğer etrafınızda kırılmış ağaçlar, aşağı doğru eğilmiş ağaç ve çalılar, yamacın yukarı bakan bölümlerinde kırık dallar ya da hasarlar oluşmuş ise muhtemelen bir çığ bölgesinde bulunuyorsunuzdur.
Çevre Araştırması Yaparken Bu İpuçlarına Dikkat Edin;
1- Bulunduğunuz bölgede daha önceden çığ düşmesi yaşandığına dair belirtiler var mı? Eğer var ise çığ potansiyeline sahip bir alandasınız demektir, dikkatli olun.
2- Rüzgarın iz bıraktığı bölgelerde kar süpürülmemiş dolayısıyla da bastırılmamış demektir. Genellikle rüzgar ile taşınan kar yığınları rüzgarın izini de üstünde taşır. Eğer bulunduğunuz bölgede kar yığınları var ise oradan uzaklaşmak en akıllıca seçim olacaktır.
3- Oturmamış sert bir tabaka üzerinde olup olmadığınızı anlamanın yolu, bulunduğunuz bölgedeki kar hattında oluşmuş ince çatlakları gözlemlemekten geçer. Bulunduğunuz alanlarda kar boyunca bir anda ince çatlaklar oluşuyor olması tehlikeli bir zemin üzerinde yol aldığınıza delalet eder.
4- Karın temas ettiği yüzeyle bağlantısı çok önemlidir. Eğer üzerinde bulunduğunuz kar boş ve tok bir his veriyor ise o zaman muhtemelen kaymaya meyilli bir zemin üzerindesinizdir o bölgeyi hızla terk edin.
5- Yakın zamanda kayma riski taşıyan bir zeminde olup olmadığınız anlamanın yolu ise çevreyi dinlemekten geçer. Eğer karda oturan bir tabakanın gürültüsü duyduysanız olası bir çığ düşmesinin yaşanma potansiyeli an meselesi demektir.
Çığ Düşmesi Anında Neler Yapmalı? Çığdan Korunmanın Yolları…
Çığ tehlikesinin en büyük handikapı çok hızlı gelişmesi ve çok hızlı hareket eden doğal afet kategorisinde olmasıdır. Bu nedenle çığ oluştuğunun fark edilmesi ile birlikte hızlı ama soğukkanlı olunması hayati risklerin azaltılmasını sağlayacaktır. Peki olası bir çığ düşme anında ne yapmalı, ne yapmamalıdır?
- Çığın düşmekte olduğunu gördünüz anda, yaklaşmakta olan çığın büyüklüğü, hızı, kat etmekte olduğu patikanın genişliği göz önüne alınarak, alanı terk etme önceliğinde kendinizi güvenli bir alana yöneltecek uygun yolları seçmelisiniz. Güvenli alan seçerken çığın daha yavaş ilerlediği ve yüksekliğinin az olduğu kenar kısımlarına ulaşmaya çalışmak ilk hedefiniz olmalıdır.
- Bağırarak ya da başka ses kaynaklarını kullanarak, diğer insanları uyarmalısınız.
- Eğer bir outdoor aktivite sırasında çığa yakalanırsanız, kayak, snowboard gibi vücudunuza bağlı ekipmanı çıkarmalı, mümkün olan en kısa zamanda ağaç, kaya gibi sabit bir şeye tutunmalısınız.
- Mümkün olduğunca kırılmış ağaç ve kaya parçalarından uzak kalmalı ya da korunmaya çalışmalısınız.
- Öncelikli hedefiniz çığın üzerinde kalmak olmalıdır. Bu amaçla yerden de destek alarak yüzme hareketi yapmak, el ve kollarınızı sallayarak yuvarlanmalı ve akan karın üstünde kalmaya çalışmalısınız.
- Ağzınızı sıkıca kapatın. Eğer başınız kar altında kalırsa, mümkün olduğu kadar nefesinizi tutun. Bu süre zarfında akış ile birlikte kar sürtünme kuvvetinden doğan enerji ile ısı farklılığına uğrayacaktır. İşte tam bu anda yüzeye çıkmak için kendinizi zorlayın. Ne olursa olsun mücadeleyi asla bırakmayın. Eğer gömülü kalırsanız, yüzünüzün önüne el ya da dirseğinizi getirerek nefes boşluğu sağlamalısınız. Karın hareketi durmadan, göğüs kafesinizi genişletmek için derin nefes alın.
- Kar çevrenizi tamamen kapatınca, hareket etmeniz imkansız olacaktır. Bu durumda bağırmak ya da ekstra çaba harcamak faydadan çok zarar getirir, ihtiyacınız olan enerjiyi dikkatli tüketin.
- Çığ düşmesi anında önerilen başka bir yöntem de akış sırasında oturma pozisyonu almak ve geri yüzme hareketi yaparak akışın üstünde kalmaya çalışmaktır. Çığ durmadan kısa süre önce, bacaklar ile yeri sertçe iterek kalkmaya çalışılmalıdır.
Doğanın şakası yok. Küçük hatalar büyük sonuçlar doğurabilir o yüzden her zaman bilgili ve tetikte olmak çok önemli. Kimsenin bu tip üzücü olaylar yaşamaması dileği ile…
Kaynakça:
https://www.rei.com/learn/expert-advice/avalanche-basics.html
https://www.buzzfeed.com/kasiagalazka/everything-youve-been-wondering-about-avalanches
Destek olmak ve daha fazla içerik için takip edebilirsiniz;
youtube.com/tekbasinadaolur
instagram.com/tekbasinadaolur
- REKLAM -
